Koning Willem-Alexander opent de Almeerse Floriade. Foto: Robin Utrecht
Deze week opende in Almere de Floriade zijn deuren. Onder het thema ‘Groene steden kweken’ presenteert de internationale tuinbouwtentoonstelling het stadsontwerp van de toekomst. In 2020 sprak Edwin Lucas voor Blauwe Kamer met voor- en tegenstanders van het evenement. ‘Een advertentie in Time Magazine levert veel meer op.’
Door: Edwin Lucas
In 2020 zijn in Almere de werkzaamheden voor de Floriade nog in volle gang. Een nieuw pand voor de Aeres Hogeschool is in aanbouw, net als het provinciepaviljoen, woningen in de nieuwe wijk Hortus en circulaire bruggen. Nog dit najaar zullen 50 werkploegen 240 duizend vaste planten neerzetten.
Na jaren van financiële problemen, organisatorische strubbelingen en politieke twijfels besloot de Almeerse gemeenteraad in juni dat de wereldtuinbouwtentoonstelling definitief doorgaat. Toch zal het spannend blijven. Gooit het coronavirus alsnog roet in het eten? Worden de verwachte bezoekersaantallen wel gehaald? Blijft de kwaliteit van het plan overeind? En kan de tentoonstelling zoals gewenst echt dienen als aanjager voor de bouw van een groene en duurzame stadswijk van de toekomst?
Het thema van deze Floriade – kort gezegd de realisatie van groene, gezonde, duurzame en circulaire steden – is door de uitbraak van het coronavirus in ieder geval extra urgent geworden. ‘Corona heeft ons laten zien dat groen in de stad belangrijker is dan ooit’, zegt Winy Maas, namens MVRDV ontwerper van het masterplan en nu lid van het kwaliteitsteam. ‘In Rotterdam heb ik nog nooit zoveel picknicksets en terrassen gezien. Mensen willen naar buiten. Op dat gebied is nog veel te verkennen. Ik ben bijvoorbeeld benieuwd of groen in de stad als virusremmer kan werken. Dat weten we nog niet, maar de Floriade kan daarbij helpen. Wageningse onderzoekers zouden dat kunnen uitzoeken. En ik verwacht nog meer. De Floriade kan ook ander onderzoek mogelijk maken – naar bouwmaterialen, klimaatadaptatie, sociologie.’
Kraakhelder grid
Met toenmalig wethouder Adri Duivesteijn zag Winy Maas de Almeerse Floriade ooit voor zich als een ‘overweldigende, dichte plantenstad’. Ze spraken van ‘een tapijt van tuinen dat op de golven van de wind komt aanzweven, neerdaalt en zich nestelt op de oevers van het Weerwater – een explosie van kleur, geur en smaak’.
Maas ontwierp dat tapijt als groene blokken in een kraakhelder grid. Elk blok is gevuld met planten, bomen, struiken en vaste planten. Al die bomen en planten zijn nodig om de temperatuur in de stad verlagen en de luchtkwaliteit te verbeteren. Dit ‘Arboretum’ is het stedenbouwkundig raamwerk voor de toekomstige stadswijk die na de Floriade blijft bestaan. Het project op 60 hectare langs de A6 wordt door Amvest verder ontwikkeld tot Almere-Hortus, een groene, duurzame en autoluwe stadswijk met ruim 600 woningen. Daar vind je ‘het nieuwste van het nieuwste’ op het gebied van groene technologie, zoals houtbouw, stadslandbouw en een smart thermal grid waarmee duurzame energie wordt opgewekt en uitgewisseld.
Enige echt groene plek
Ook Jesse Luijendijk, sinds maart 2018 in de gemeenteraad namens de Partij voor de Dieren, draagt de vergroening van zijn stad een warm hart toe. Toch stemde hij in juni – als lid van de kritische Volggroep Floriade – tegen het besluit om de Floriade groen licht te geven. ‘Natuurlijk ben ik voor de ontwikkeling van een groene en duurzame stad, maar het huidige plan roept te veel twijfels op.’
En dan doelt Luijendijk niet alleen op de kosten, die inmiddels zijn opgelopen tot 60 miljoen euro en waarvan hij zich afvraagt of ze opwegen tegen de voordelen. ‘Ook de locatie vinden wij niet goed.
Waarom is gekozen voor het Weerwatereiland, de enige echt groene plek in de stad?’ Het raadslid is vooral bang dat de kwaliteit van het plan onder druk komt te staan. ‘Van de 660 woningen in Hortus zouden er 330 als voorbeeldwoningen worden neergezet, maar dat gaat niet door. De nieuwe wijk zou energieleverend worden, maar wordt het niet. Een nieuwe iconische woontoren wordt minder iconisch dan werd voorgesteld. En er zijn plannen om het aantal woningen straks fors op te schroeven om kosten terug te verdienen. Dat staat allemaal haaks op de gestelde ambities.’
De vraag rest of al dat geld niet elders beter kan worden besteed. ‘Ik vind andere partijen te weinig kritisch, ook de coalitiepartijen. Men is bang voor negativiteit. Dit mag kennelijk niet mislukken. Maar als dat wel gebeurt, is het de inwoners van Almere moeilijk uit te leggen.’
Impact van bouwmaterialen
Daarom, vindt ontwerper Winy Maas, moet de Floriade straks écht laten zien dat de symbiose van stad en groen een kansrijk toekomstmodel is. ‘De woningen worden energieneutraal, oké, dat zal wel lukken. Maar over de gedroomde symbiose tussen het Arboretum en de bebouwing (het idee is dat gebouwen zich nestelen tussen de bomen en planten en dat ze verweven raken, EL) maak ik me zorgen. We willen bijvoorbeeld onderzoek doen naar de precieze impact van bouwmaterialen. Wat kan een berkenboom specifiek doen voor een gebouw in de berkensectie? Kan alles daarvan gemaakt worden? Groeien ze op het dak en in de gevel verder? Dat is helaas nog niet door de ontwikkelende partijen opgepikt.’
Maas is bang dat door de politieke en financiële druk zaken verrommelen, dat door compromissen de Floriade minder krachtig wordt dan bedoeld. ‘Dit soort exposities heeft een groot statement nodig, anders worden ze niet opgemerkt en trekken ze geen aandacht. De rol van wetenschap en onderzoek moet steviger in beeld komen.’ Een punt van zorg is dat het concept gaandeweg vertroebelt, aldus Maas. ‘We moeten uitkijken dat het Arboretum niet verkwanseld wordt door klassieke borderontwerpers.’
Desondanks houdt Maas hoop op een goede afloop: ‘Als de gemeente een goed team neerzet met een budget, naast een goed team van curatoren aangevuld met wetenschappers, kunnen we de laatste kans grijpen om hier iets van te maken. Dat is ook van belang voor de ontwerpwereld.’
Veel concurrentie
Een stuk minder positief is Hans van Driem, zelfstandig consultant en in 1992 directeur van de Floriade in Zoetermeer. Volgens hem is het expositieconcept als zodanig achterhaald – maar zeker ook het idee dat daarmee de ontwikkeling van een stadswijk kan worden aangejaagd. In de media wordt hij niet moe om dat te verkondigen: er is te veel concurrentie in de wereld van vrijetijdsbesteding en dagrecreatie, Almere zal de geschatte bezoekersaantallen nooit halen, de toekomstvisie op duurzaamheid en voedsel appelleert niet aan de belangstelling van het publiek, en ook de locatie en zelfs het ontwerp deugen niet. Daarbij vindt Van Driem het onbegrijpelijk dat zoveel belastinggeld wordt gestoken in een evenement dat de tuinbouwsector best zelf kan betalen. ‘Want pas op, de rekening kan oplopen tot 90 miljoen euro.’
Ontwikkelingen rond groen in de stad, duurzame energie of het coronavirus veranderen daar niets aan, zegt hij. ‘Ik ben al jaren kritisch, dat is niet veranderd. Er worden alleen maar gelegenheidsargumenten aangevoerd om de zaak te redden.’ Volgens Van Driem is de Floriade puur een prestigeproject, en dan nog slecht doordacht: ‘Een échte wereldexpo, zoals in Dubai of Oman, kost vier miljard euro. Daarmee kan de gemeente Almere zich onmogelijk meten. Dit is in feite een van de allerduurste manieren om jezelf te promoten. Een advertentie in Time Magazine zou veel meer opleveren.’
Dat groen in de stad noodzakelijk is en dat een expositie een bijdrage kan leveren om dat te laten zien, wil er bij Van Driem nog wel in. Maar waarom daarvoor een kostbare Floriade nodig is, gefinancierd met overheidsgeld, begrijpt hij niet. Hij vindt de Floriade een gedateerd evenement. ‘Op dat Arboretum komt de gemiddelde Nederlander niet af. En voor de vakwereld is het ook niet interessant. Die kan terecht op de GreenTech-beurs in de RAI of op gespecialiseerde beurzen in Duitsland. Paviljoens om je innovaties te laten zien, in combinatie met attracties – dat is niet meer van deze tijd.’ Dat Almere toch doorgaat, verklaart Van Driem uit de zwaartekracht van een prestigeproject. Stoppen, volgens hem nog steeds de beste keuze, is allang een gepasseerd station.
Over corona heen kijken
Voor Pieter Cloo, (toen nog, red.) directeur van de zogenoemde Floriade Expo 2022, is stoppen inderdaad geen optie. Nu de politiek groen licht heeft gegeven gaat hij juist volle kracht vooruit. ‘We hebben nauwelijks vertraging opgelopen, hoogstens zijn investeringen iets vertraagd. Maar we zijn volop bezig.’
Met onverwoestbaar optimisme ziet hij de toekomst tegemoet, coronacrisis of niet. ‘Gezondheid is belangrijker dan ooit. De tuinbouwsector heeft zich herpakt en kan hier laten zien wat hij waard is. Corona kan zelfs wel eens de redding van de Floriade betekenen, zo ver durf ik wel te gaan.’ Volgens Cloo is het veelzeggend dat midden in de coronaperiode nieuwe exposanten zich aanmeldden. ‘Landen en deelnemers kijken als het ware over het virus heen naar de oplossingen die hier worden aangereikt. Vanuit Qatar komen ze in Almere kijken naar ideeën tegen hittestress.’
De belofte van de Floriade staat nog steeds overeind: laten zien hoe je een groene stad bouwt en bewoont. Dat zie je overal terug, aldus de directeur, of het nu gaat om circulaire bruggen of fietspaden die regenwater opvangen. Het veelbesproken grid van Winy Maas blijkt zelfs een handige oplossing voor de bezoekerslogistiek. ‘Door die paden kunnen bezoekers goed anderhalve meter afstand houden. Alsof het daarvoor is bedacht.’
Cloo erkent dat er concessies zijn gedaan. Zo is de bouw afgeblazen van de 60 woningen die al voor de Floriade klaar zouden zijn. ‘Tijdens het evenement is geen bewoning mogelijk, nee. Maar ik vind dat geen achteruitgang. De woningen die wij daar wilden zouden te duur zijn om te bouwen. Of, als ze minder duur waren niet bijzonder genoeg. Dat is in de media als ruzie uitgelegd, maar het was gewoon een zakelijke afweging.’ Cloo kijkt liever naar wat wel lukt, zoals de bouw van de hogeschool en een zorggebouw met een expositie over zorg. En hij heeft nieuws: ‘Er wordt een plan uitgewerkt om te laten zien hoe de gezonde wijk van de toekomst eruit ziet – met als doel om die wijk later elders in Almere te bouwen. Kortom, we kunnen het verhaal van de Floriade prima vertellen. De tuinbouwsector kan hier laten zien wat hij waard is en oplossingen demonstreren die voor de hele wereld van belang zijn.’
Dit artikel verscheen eerder in het septembernummer van
2020.