Special over energie en landschap

Door bijvoorbeeld zonneweides te combineren met waterberging en natuurontwikkeling ontstaan zowel aantrekkelijke als productieve landschappen. Credits: Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw

Hoe dichten we de kloof tussen droom en daad?
Onze energievoorziening staat onder grote druk. De duurzame winning van energie is nijpender dan ooit vanwege de oorlog in Oekraïne, de dreigende klimaatverandering en de Groningse aardbevingsproblematiek. Tegelijkertijd lopen de distributie en opslag van energie tegen hun grenzen aan. Kortom, het tempo van de energietransitie moet fiks omhoog.

Maar met alleen besparing, zonnepanelen op daken en windmolens op zee redden we het niet. Nieuwe energieprojecten op land zijn dan ook hard nodig. Alleen is er nog altijd veel verzet tegen het industriële karakter van zonnevelden, windparken en de bijbehorende infrastructuur. Hoog tijd dus voor meer regie en een actievere houding van ontwerpers. In nummer 1 van 2023 verkent Blauwe Kamer de contouren van een nieuw ontwerpnarratief voor wind- en zonne-energie.

In deze special gaat Edwin Lucas in gesprek met experts over wat nodig is om ‘goed opdrachtgeverschap’ te bevorderen en het ruimtelijk ontwerp in positie te krijgen.

• Stedenbouwkundige Boris Hocks adviseert overheden over de ruimtelijke impact van de energietransitie: ‘We moeten voorkomen dat we woningen bouwen op plaatsen waar geen energie beschikbaar is.’
  
  
• Onderzoeker Jan Matthijsen van het Planbureau voor de Leefomgeving gelooft dat de doelen voor zonne- en windenergie nog steeds haalbaar zijn: ‘Het helpt enorm dat dit jaar ons energiebewustzijn is toegenomen.’
  
  
• Irma van der Sloot begeleidt in Overijssel regionale energiestrategieën: Nu staan er in die provincie 17 windturbines, dat zijn er straks meer dan 100. ‘Het wordt gewaardeerd als wij de regie nemen.’

‘Te weinig stroom, maar toch verzet tegen landschapverpestende energieknooppunten’, kopte de NOS half januari op haar website. Het is slechts een voorbeeld van het groeiende verzet tegen energieprojecten. Er is een omslag in het denken nodig, vinden velen. In een reportage verkent redacteur Marc Nolden in hoeverre de ontwerpwereld erop is toegerust om de landschappelijke impact van de winning, opslag en distributie van zonne- en windenergie in goede banen te leiden.

Nolden toont onder meer voorbeelden van ontwerpen die niet als super-gepositioneerde figuren in het landschap worden geprojecteerd, maar veel meer voortkomen uit het landschap zelf en innig verbonden zijn met andere vraagstukken. Energie als een ‘oogst’, net als voedsel en drinkwater. Denk aan windmolens zonder wieken in combinatie met natuurontwikkeling en een web van zonnefolie waarlangs vlinders zich verplaatsen.

Daarnaast vraagt Nolden aandacht voor de vormgeving van de energietechniek zelf. Hij citeert provinciaal adviseur Paul Roncken: ‘Projecten die productontwerp en innovaties op de kleine schaal centraal stellen, leiden tot spannende combinaties met natuur en landbouw.’ Roncken noemt de ‘zonnekever’, een eigenzinnig energieopwekkend object dat door boeren ingezet kan worden als ‘gewas’ binnen de strokenteelt.

Ruimtelijk ontwerp en energie is een belangrijk onderwerp. Eerder verscheen in Blauwe Kamer:

• Interview Ed Nijpels – oud-VROM-minister en VVD-prominent en voormalig voorzitter van de 'borgingscommissie' van het nationale Energieakkoord – over de vraag hoe het toch mogelijk is dat in het breedgedragen Energieakkoord de begrippen ‘ruimte’ en ‘landschap’ nagenoeg ontbreken.
  
  
• Energie is een ontwerpopgave: betoog van Dirk Sijmons, voormalig rijksadviseur voor het landschap en voormalig gasthoofdredacteur van Blauwe Kamer.
  
  
• Regio van de toekomst: in vier regio’s doen acht ontwerpteams ontwerponderzoek naar de grote opgaven die in de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) aan bod komen. In een speciale blogserie doet Blauwe Kamer verslag.