Voor de zomer stuurde toenmalig minister Hugo de Jonge een concept van zijn Nota Ruimte naar de Tweede Kamer. Het document maakt de geesten rijp voor verandering, al is het de vraag of het nieuwe kabinet dat ook zo ziet. We vroegen drie experts hoe het nu verder moet.
Tekst Mark Hendriks
‘Het is goed dat deze nota openingen laat ’
Martha Bakker, hoogleraar Landgebruiksplanning, Wageningen University
‘Deze nota is veelomvattender dan zijn voorgangers. Zo ben ik blij met de aandacht voor de samenhang tussen landbouw en natuur. Waar het ministerie van Landbouw dat nog weleens nalaat, breekt deze nota een lans voor natuurbelangen. Ook ben ik blij met de prominente rol voor het bodem- en watersysteem, al moeten we de sturende rol niet te letterlijk nemen. Het gaat niet alleen om niet bouwen op slappe bodems of geen veeteelt in natte gebieden. Het gaat ook om het voorkomen dat intensieve landbouw naast kwetsbare natuur zit. De hoofdboodschap is – en dit lees ik ook wel terug – dat we problemen niet alleen met technische maatregelen kunnen oplossen. Het gaat om het maken van verstandige en duurzame keuzes.
‘Of de boodschap en voorgestelde keuzes daadwerkelijk effect gaan hebben, hangt af of minister Mona Keijzer deze nota omarmt. Het is goed zij een eigen ministerie heeft. Dan kan ze andere departementen duidelijk maken, net zoals Financiën doet met geld, dat de ruimte schaars is en dat keuzes nodig zijn. Als vakgemeenschap kunnen we somberen, want de keuzes hadden zeker scherper en explicieter gekund. Maar tegen de achtergrond van het politieke getij, waarin bepaalde onderwerpen en langetermijndenken niet populair zijn, is het goed dat dit document openingen laat, en in ieder geval niet aanstootgevend is. Vooral voor bestuurders is dat fijn, want daardoor kan het een startpunt zijn om de geesten rijp te maken voor de transities die we hoe dan ook moeten doormaken.
‘Tegelijkertijd doet het afschaffen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied het ergste vrezen. Wat is hier in de gedachte achter? Boeren zullen nog langer in onzekerheid zitten en hen wordt een transitiebedrag van 21 miljard euro door de neus geboord. Ik twijfel of minister Keijzer geraadpleegd is – haar woningbouwplannen lopen alleen maar meer vertraging op. Het wekt bij mij de indruk dat dit kabinet, en dan met name de BBB en de PVV, crises in stand willen houden, puur vanuit politiek gewin.’
‘Knip Nederland op in 36 stukjes’
Paul Gerretsen, agent bij de Vereniging Deltametropool
‘Officieel is de nota een voorontwerp, maar wat is dat eigenlijk? Door die onduidelijke status lijkt de betekenis nihil. Toch vind ik de verschijning ervan een overwinning. Vooral omdat er enkele duidelijke richtingen in staan, die veel verder gaan dan tot nu toe voor mogelijk werd gehouden. Neem het hoofdstuk over landbouw, dat is echt vooruitstrevend. Er staat dat landbouw natuurinclusiever moet, omdat het anders niet vol te houden is. Ook interessant is de keuze om de verstedelijking meer oostwaarts te richten. En dat er gesproken wordt over voorinvesteringen in bijvoorbeeld Twente om tot de juiste condities te komen.
‘Over de boodschap en hoe het domeinen in samenhang brengt, ben ik tevreden. Wat ontbreekt is een verhaal over hoe we in Nederland ruimtelijke ordening bedrijven. Nu is de uitvoering geregeld via sectorale programma’s, die losgezongen zijn van de integrale ambities uit deze nota. Ik bedoel: op het ene moment krijgt een gebied te maken met de komst van een hoogspanningslijn en een week later staan ze vanwege een dijkversterking voor de deur. Hoe komen we tot een mechanisme om zulke investeringen bij elkaar te brengen en om er op lokaal niveau invulling aan te geven? Mijn advies aan de nieuwe minister is om Nederland in 36 stukjes te knippen om zo per gebied uit te vogelen hoe we opgaven in samenhang aanpakken, inspelend op gebiedsidentiteiten en rekening houdend met de wijze van financieren.
‘Veel hangt af van hoe de huidige minister Mona Keijzer erin zit. De Jonge zag het belang en heeft veel voor elkaar gekregen. Als ik de keuzes die in de Nota Ruimte voorliggen vergelijk met hoe coalitiepartijen in de wedstrijd zitten, dan denk ik: zo’n schril contrast, dat wordt niks. Ruimtelijke ordening heeft weer een eigen ministerie, dus dat is een eerste stap. Al denk ik ook dat dit vooral te maken heeft met het feit dat Keijzer vicepremier is. Zo iemand kan je niet zonder ministerie laten.'
‘Start met geenspijt-maatregelen waarvoor veel politieke steun is’
Rienk Kuiper, onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving
‘Als medewerker van het PBL past het mij niet om te zeggen of ik blij ben met deze nota. Ik zie dit document als een actualisatie van de Nationale Omgevingsvisie uit 2020, en het is goed dat bestaand beleid wordt aangescherpt en aangepast.
‘In de toekomstscenario’s die het PBL vorig jaar uitbracht, adviseerden we om structurerende keuzes te maken, of in ieder geval te agenderen. Dat zie ik deels terug in deze nota. Zo lijkt de introductie van een Bandstad (de ring van steden tussen Zwolle en Breda - red.) een duidelijke keuze om woningbouw ook buiten de Randstad een plek te geven. De vraag is wel of dit in samenhang gebeurt met andere functies. Als de werkgelegenheid wel in het westen blijft, leidt dit onherroepelijk tot verkeerscongestie. Ik mis bovendien de geografische component. Waar spelen welke keuzes en wat zijn dan de consequenties? Ook krijgen onderwerpen die bouwprojecten op slot zetten, zoals stikstof en teruglopende waterkwaliteit, weinig aandacht. Ja, water is sturend, maar dan gaat het vooral over waar wel en niet te bouwen en het voorkomen van wateroverlast.
‘Ik hoop dat overheden meer gaan samenwerken. Dat is nodig om het nog altijd aanwezige sectorale denken te doorbreken. Neem de woondeals tussen Rijk en gemeenten. Die gaan vooral over aantallen, terwijl provincies aangeven dat woningbouw alleen werkt als er ook investeringen komen in infrastructuur, banen en voorzieningen. Niet voor niets verlangen zij ruimtelijke arrangementen met financiële afspraken over hoe zaken tot uitvoering komen, en waarbij sectorale schotten tussen geldpotten geslecht worden.
‘Ik verwacht dat het nieuwe kabinet deze nota uiteindelijk vaststelt, want de Omgevingswet schrijft voor dat elke overheidslaag een omgevingsvisie heeft – als basis voor programma’s of algemene maatregelen van bestuur. En ik verwacht dat de nieuwe minister het als haar taak ziet om functies te combineren. En dat ze soms haar collega-bewindslieden weet te bewegen om op hun terreinen – ik noem alleen al landbouw – keuzes te maken. Een makkelijke weg is om te starten met zogenoemde geenspijt-maatregelen, zaken waarvoor veel politieke steun bestaat. Denk aan de aanleg van een “groenblauwe dooradering” of het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad.'
Reactie minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening
‘In de basis onderschrijf ik de boodschap die in het voorontwerp van de Nota Ruimte doorklinkt. Dat als we alles wat we in Nederland willen een plek zouden geven, we twee keer Nederland nodig hebben. En dat we dus keuzes moeten maken. Het kabinet is voornemens om met andere overheden en de samenleving het gesprek aan te gaan over deze keuzes en hoe deze op regionaal niveau vorm krijgen. Het is belangrijk dat we opgaven in samenhang bekijken en niet ieder belang apart. Binnen het kabinet is steun voor deze aanpak en ik zal daar als minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening een coördinerende rol in hebben.’
Dit artikel verscheen eerder in het septembernummer van Blauwe Kamer.