Een tijdje geleden zag ik de film Megalopolis, een bizarre en ongrijpbare productie waarin sterregisseur Francis Ford Coppola zijn kijk op de stad van de toekomst ontvouwt. Het was op zijn zachtst gezegd een onvergetelijke kijkervaring. Coppola trakteert zijn publiek op een wonderlijke mengelmoes van thema’s en stijlen.
U snapt dat ik vooral geïnteresseerd was naar de hoofdfiguur, de door Adam Driver gespeelde architect Cesar Catalina. Hij is een visionair in de klassieke zin van het woord, met revolutionaire ideeën over een utopische stad waar iedereen in vrede samenleeft. Zijn plannen stuiten op weerstand bij het etablissement – zoals de burgemeester van de fictieve stad New Rome, en de leden van een rijke bankiersfamilie die overal de dienst uitmaken.
Hoewel de film alles tot soms absurde vormen uitvergroot, zijn er lijnen te trekken met de realiteit van ons vak. Ook in onze steden staan ontwerpers met idealistische plannen voor de verre toekomst tegenover pragmatische bestuurders die zich liever laten leiden door opportunisme en politiek gewin. De lobby van talloze bedrijven om zaken bij het oude te laten, wint ook hier aan invloed, en heeft met de verkiezing van Donald Trump – waardoor techmiljardairs nog dichter bij de macht komen te zitten – een extra dimensie gekregen.
Catalina is in de film de enige die zich afvraagt wat voor stad New Rome wil en kan zijn, en of de manier waarop nu wordt samengeleefd (vol ongelijkheid, vol schaarste) wel de enige manier is. Daarom was ik geneigd om zijn visioenen voor een betere stad – die als flarden door de film heen zijn gemonteerd – te omarmen.
Toch voelde ik weerstand. Catalina’s gedrag heeft veel weg heeft van de ‘stararchitects’ waar wij in het echte leven afscheid van hebben genomen. Coppola geeft zijn hoofdfiguur een kantoor op de bovenste verdieping van het Chryslergebouw, en vanuit deze ivoren toren kijkt hij letterlijk neer op de stad. Wie Catalina aan het werk ziet, zal concluderen dat gebouwen voor hem niet meer zijn dan gematerialiseerde ideeën, massieve objecten waar al het menselijke afwezig is. Uiteindelijk wil regisseur Coppola ons laten inzien dat zelfs de meest vernieuwende gedachten over stadsontwerp geworteld zijn in het verleden.
En dat brengt me op het herontwerp van een Tilburgse straat, die langs het gemeentehuis, de schouwburg en de kerk leidt. Dit gegeven deed de ontwerpers teruggrijpen naar het ontwerp van het Forum Romanum. Dit klinkt misschien net zo megalomaan als Cesar Catalina’s droombeeld voor New Rome, ware het niet dat het resultaat in Tilburg slechts een subtiele interventie is. Rijbanen van asfalt maakten plaats voor niets meer dan een overzichtelijke pleinvloer van natuursteen waar wandelaars vrij spel hebben en passanten weer met elkaar in gesprek raken. Zo simpel kan ontwerp zijn.
Mark Hendriks
Deze column verscheen als editorial in het eerste e-zine van 2025.