In het maartnummer
DOSSIER: DE TOEKOMST VAN HET PLATTELAND
Grote opgaven op het gebied van energie, klimaat en landbouw hebben grote gevolgen voor de inrichting van het landschap. Dit is niet nieuw: de enorme ruilverkavelings- en landinrichtingsprojecten (waarin rationalisatie, schaalvergroting, mechanisatie een prominente rol hadden) tussen 1945 en 1990 hebben in veel gevallen geleid tot vervreemding en verlies – omdat boerderijen verdwenen en gebieden volledig op de schop gingen. Deze veranderingen kwamen vooral voort uit de behoefte om het platteland efficiënter in te richten en te moderniseren om zo onafhankelijk te zijn van de buitenlandse voedselimport.
Nu ligt een vergelijkbare vraag op tafel, al hebben de transformaties van vandaag een andere aard dan de ruilverkavelingen (die vooral gericht waren op voedselproductie om de groeiende welvaart van onze samenleving te faciliteren). Hoogleraar Plattelandsontwikkeling Dirk Strijker stelt dat de belangrijkste prikkels achter de veranderingen van buiten het platteland komen: de meeste actoren die het platteland veranderen, wonen of werken daar zelf niet. Opgaven op het vlak van klimaatadaptatie, energietransitie, mobiliteit, landbouwinnovaties en demografische en sociaaleconomische krimp vragen drastische maatregelen waarbij het wederom de vraag is hoe dit zich verhoudt tot de instandhouding en versterking van niet alleen nostalgische gevoelens en sublieme ervaringen, maar ook van de kwaliteit van de woonomgeving, cultuurhistorische waarden en natuurgebieden.
We kunnen het ook positief formuleren: als het platteland inderdaad, zoals gesuggereerd door Rem Koolhaas en rijksbouwmeester Floris Alkemade, de vindplaats is voor oplossingen voor de urgente opgaven van vandaag (voedsel, klimaat energie), hoe geven we die dan vorm op een manier waarmee intrinsieke waarden, ervaringen en belevenissen behouden of herzien worden. Sommigen bepleiten de creatie van 'Nieuwe Landschappen', zoals Miranda Reitsma in haar gelijknamige onderzoek van enkele jaren geleden. Op de Landschapstriennale in de Haarlemmermeer werd gezegd dat elke transformatie zich moet verhouden tot het landschap dat er ligt – om zo het noodzakelijke evenwicht tussen rust en drukte, tussen bebouwd en onbebouwd, tussen modern en nostalgie te bewaken.
De omstandigheden zijn veranderd. In de tijd van de ruilverkavelingen werd ruimtelijke ordening gezien als het instrument om alles in goede banen te leiden. Tegenwoordig is de rol van ontwerp en planning marginaal, en is onduidelijk wie waarvoor verantwoordelijkheid neemt. De vraagstukken in het landelijk gebied spelen op alle schaalniveaus (van thuis tot de wereld) en is verworden tot een governance-vraagstuk. Dat klinkt interessant, maar komt er uiteindelijk op neer dat niemand de leiding neemt en het eigenaarschap vertroebeld is geraakt.
Met Noel van Dooren over het voedsellandschap van morgen, een portret van het Brabantse platteland door redacteur Marieke Berkers, een foto-essay van Harry Cock, een essay van Jake Wiersma over de publieke waarden van de 'gewone' cultuurlandschappen en een interview door JaapJan Berg met architect Samir Bantal over het internationale onderzoek van OMA naar de countryside.
EN VERDER...
HOE GAAT HET MET ANTWERPEN?
In de Vlaamse havenstad bruist het. Overal wordt gebouwd en in stadslabs worden de meest waanzinnige ontwerpen bedacht. De inzet is hoog: in 2050 moet Antwerpen een leefbare en duurzame stad zijn voor iedereen. Maar in hoeverre slaagt de stad er in deze ambities waar te maken? Madelief ter Braak ging naar België en zocht het uit.
INTERVIEW MET FELIXX
Redacteuren Marieke Berkers en Mark Hendriks bezoeken de landschapsarchitecten van Felixx. Vorig jaar won het bureau tijdens een door Landezine georganiseerde verkiezing de publieksprijs. Een gesprek over visie, idealen en ontwerpstijl.
HET LANDSCHAP IN DE TUIN
Het afgelopen jaar deden Lara Voerman en Joost Emmerik onderzoek naar hoe landschapsarchitecten wereldwijd voor het ontwerp van tuinen, parken en pleinen inspiratie haalden uit het landschap om de hoek. Ze ontdekten dat de motivaties om kenmerkende landschappen als inspiratiebron te nemen nogal uiteenlopen.
DE PROJECTEN
Redacteur Marc Nolden bezocht in Arnhem de Sint Jansbeek die na jaren weer bovengronds is gehaald. In Tilburg ging Evelien Pieters naar de Piushaven – een brandpunt van talloze stedenbouwkundige ontwikkelingen.
COLUMNS
Van Christiaan Weijts, Marinke Steenhuis en Madelief ter Braak.
Dit nummer is nog verkrijgbaar via deze link